Η περίπτωση Roberto Bolaño

Σ' αυτά τα εγκλήματα κρύβεται το μυστικό του κόσμου

R.B.

  Πριν από κάποιο καιρό άκουσα για πρώτη φορά το όνομα του Roberto Bolaño. Ας είναι καλά ο Αύγουστος Κορτώ ο οποίος το ανέφερε σε μια δημοσίευσή του στο facebook. Ενστικτωδώς το συγκράτησα. Μετά από μερικές μέρες σ' ένα βιβλιοπωλείο βρέθηκα μπροστά σε δυο τρία βιβλία του. Έπιασα “Το Παγοδρόμιο” και διάβασα την περίληψη. Ήδη από αυτή την πρώτη επαφή κατάλαβα ότι πρόκειται για κάτι ξεχωριστό. Μια ιδιαίτερα σκληρή μελαγχολία ανακατεμένη με έρωτα, έγκλημα και λογοτεχνία. Ένα μυθιστόρημα με μπόλικα στοιχεία ποίησης σ' ένα καλοκαιρινό τοπίο σε μια παραλιακή πόλη της Καταλωνίας. Πέρασαν μέρες μέχρι να το αγοράσω και να το διαβάσω. Παρ' ότι είχα διάβασμα τρελό για τις πανελλαδικές εξετάσεις, δεν εγκατέλειπα με τίποτα το ευχάριστο δικό μου διάβασμα που, μεταξύ μας, με διαμόρφωσε πιο πολύ από κάθε άλλη μελέτη. Το βιβλίο το τέλειωσα μέσα σε δύο μέρες χωρίς να καταλάβω πως. Νόμιζα ότι είχα διεισδύσει σ' έναν άλλο κόσμο, πιο λογοτεχνικό, πιο ποιητικό, εκεί που όλα γίνονται για τη λογοτεχνία και τον έρωτα με την αναπάντεχη συνείδηση της ανθρώπινης μοίρας, τουτέστιν της μοίρας του θανάτου.

  Δεν ήταν σαφώς η πρώτη φορά που ένα μυθιστόρημα με κατέκλυζε με την ατμόσφαιρα των λέξεων και του τοπίου του, που με καταπόντιζε στη ροή του και στους ελιγμούς του. Το έχω πάθει με πολλά. Ωστόσο, “Το Παγοδρόμιο” ήταν μια πόρτα που απ' το άγνωστο οδηγούσε στο άγνωστο. Σ' ένα άγνωστο που γίνεται όλο και πιο άγνωστο και σε μαγεύει, σε σαγηνεύει.

  Αναζήτησα, λοιπόν, όσα βιβλία του Bolaño κυκλοφορούσαν στα ελληνικά. Βρήκα ευτυχώς πολλά αν και μερικά είχαν εξαντληθεί κι άλλα είχαν σταματήσει να κυκλοφορούν. Σε δύο θέλω να ρίξω την προσοχή μου.

  Πρώτο, “Οι Άγριοι Ντετέκτιβ”. Είχα διαβάσει στο εσώφυλλο του δίσκου “Μικρή Βαλίτσα” του Αλκίνοου Ιωαννίδη ότι μια φράση σ' ένα από τα τραγούδια την είχε πάρει από εκεί, αλλά τότε δεν έδωσα σημασία και το ξέχασα. Διάβασα, ύστερα, στο διαδίκτυο ότι θεωρείται το καλύτερο έργο του Bolaño μετά το άλλο του αριστούργημα το “2666” που θα μιλήσουμε γι' αυτό παρακάτω. Διαβάζοντας τις πρώτες σελίδες αναγνωρίζει κανείς ότι ο Bolaño στήνει τους δικούς του κανόνες πάνω στην φόρμα που λέγεται μυθιστόρημα. Δίνει φωνή στους ήρωές του, τους αφήνει να περιγράψουν τα γεγονότα ο καθένας από την δική του οπτική γωνία χωρίς να χρειάζεται να καταλήξει στην αλήθεια, πράγμα που ίσως να μην είναι εφικτό. Έτσι, δηλαδή, όπως γίνεται και στην ίδια τη ζωή. Οι καταστάσεις είναι ανθρώπινες, πλήρως αφιερωμένες στη λογοτεχνία και στους εκπροσώπους της ανά τους αιώνες κάτι που αποδεικνύει την αγάπη και την αφοσίωση του Bolaño στη τέχνη του. Ο βασικός ήρωας πάντα ποιητής, το alter-ego του Bolaño -ο Αρτούρο Μπελάνο- πάντα παρών, η ποίηση κι οι ποιητές (φιλόδοξοι, αποτυχημένοι και πετυχημένοι), το Μεξικό (όπου ο Roberto Bolaño παρ' ότι Χιλιανός έζησε εκεί από την ηλικία των δεκαπέντε ετών), τα κορίτσια και οι έρωτες, τα ταξίδια σε όλη την Ευρώπη και σε κάποια μέρη της Αφρικής (απομίμηση της περιπλάνησης του ίδιου του συγγραφέα στην διάρκεια της ζωής του) για καλύτερες συνθήκες επιβίωσης και πάνω απ' όλα αυτά η Σεσάρεα Τιναχέρο μια γυναίκα εξαφανισμένη που δεν ξέρει κανείς αν ζει και που. “Οι Άγριοι Ντετέκτιβ” είναι από τα βιβλία που πέρασα υπέροχα διαβάζοντάς το, που με γοήτευσε ο κόσμος του, οι χαρακτήρες και οι ζωές τους και που με έκανε να αγαπήσω ακόμα περισσότερο την ποίηση και τη λογοτεχνία.

  Δεύτερο, “2666”. Γι' αυτό κι αν είχα ακούσει και διαβάσει πράγματα. Το αγόρασα όταν επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Άγρα. Ένα τεράστιο βιβλίο χιλίων σελίδων και βάλε τυλιγμένο σε ζελατίνα για να μην χαλάσει από το βάρος του. Δεν το διάβασα αμέσως. Ήξερα ότι ήθελε χρόνο, συγκέντρωση και πλήρης αφοσίωση. Όταν εγκαταστάθηκα στη Θεσσαλονίκη το κοίταζα ακουμπισμένο στο ράφι σαν του έλεγα “πλησιάζει και η σειρά σου!”. Και ήρθε η σειρά του. Πέντε μέρες κλεισμένος μέσα στο σπίτι, ξυπνούσα και κοιμόμουν μόνο με την ανατριχιαστική αυτή ιστορία. Χωρισμένη σε πέντε μεγάλα μέρη δεν είναι τυχαίο που ο ίδιος ο συγγραφέας ήθελε να εκδοθούν ξεχωριστά. Θα μπορούσαμε να μιλάμε για πέντε διαφορετικά μυθιστορήματα που ένα αόρατο και άγνωστο πέπλο τα συνδέει με αποτέλεσμα να οδηγούν σ' ένα ποιητικό και μακάβριο τοπίο, σ' ένα “κρυφό κέντρο” όπως αναφέρει στις σημειώσεις του ο ίδιος ο Roberto Bolaño. Τα θεμέλια του ογκώδους αυτού αριστουργήματος, ο πολυδιαβασμένος μα εξαφανισμένος συγγραφέας Μπένο φον Αρτσιμπόλντι που αναζητείται από τέσσερις καθηγητές της γερμανικής λογοτεχνίας φανατικούς αναγνώστες του, οι ανεξιχνίαστες δολοφονίες γυναικών που ξεσπούν από το 1993 κι έπειτα στην έρημο της Σονόρα και συγκεκριμένα στην πόλη Σάντα Τερέσα (απομίμηση των δολοφονιών που στοιχειώνουν την πραγματική Σιουδάδ Χουάρες στα σύνορα ΗΠΑ – Μεξικού) και ένας ξανθός “γίγαντας” που φυλακίζεται ως βασικός ύποπτος αυτών των δολοφονιών.

  Το μυθιστόρημα είναι ημιτελές. Ο Bolaño δεν πρόλαβε να το τελειώσει. Το δούλευε τα τελευταία πέντε χρόνια της ζωής του, ενώ γίνεται και μια σχετική αναφορά στο μυθιστόρημά του “Φυλαχτό”. Η γραφή του πάντα γλαφυρή με μια ζηλευτή ροή, αλλά και αυστηρή και ανατριχιαστική με την στείρα και ουδέτερη απόχρωση της αστυνομικής αναφοράς (κυρίως στο τέταρτο μέρος “Εγκλήματα”).

Άλλη μια φορά που πέρασα όμορφα μέσα στις σελίδες αυτού του συγγραφέα. Με επηρέασαν πολύ και βαθιά. Διέκρινα τη μαγεία, το μακάβριο. Αποδέχτηκα τη ματαιότητα και το θάνατο ως τον μόνο προορισμό της ζωής. Κι αυτό μου έδωσε δύναμη για ζωή.

  Ο Roberto Bolaño αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση συγγραφέα. Τα μυθιστορήματά του είναι έργα πολύτιμα που διαβάζονται πολλές φορές και προσφέρουν εκάστοτε κάτι ξεχωριστό. Κάτι σαν τα ποιήματα. Ο ίδιος ξεκίνησε ποιητής και μάλλον ποιητής του άρεσε να δηλώνει. Έγινε γνωστός ευρέως από την πεζογραφία του, ωστόσο, η ποίησή του είναι εξίσου σημαντική. Αυτός που κάνει τη διαφορά σε κάθε μορφή τέχνης, αυτός που μένει στην ιστορία είναι εκείνος που ανοίγει ένα διαφορετικό και άγνωστο μέχρι τότε κεφάλαιο σε αυτήν. Ο Bolaño είναι ένας τέτοιος καλλιτέχνης. Η μεθυστική πένα του σε συνδυασμό με τις μακάβριες και σαγηνευτικές πλοκές του, παρουσιάζουν έναν συγγραφέα βαθιά ριζωμένο στα αιώνια λογοτεχνικά κιτάπια. Οι λέξεις του θα συνεχίσουν για πολλά πολλά χρόνια να τριβελίζονται στα μάτια και στις ψυχές των αναγνωστών και να προσφέρουν ποιητικά ταξίδια συντροφιά με την γαλήνη, την ευδαιμονία και την παγωνιά του θανάτου.

  Ο Roberto Bolaño είναι ένας αυριανός κλασικός -αν δεν είναι ήδη δηλαδή- και τα βιβλία του ήταν από πάντα προορισμένα για το μακρινό μέλλον, για τον βαθύ και άγνωστο ορίζοντα κάποιας απέραντης ερήμου, ίσως του 2666...

Θανάσης Πάνου

Το μυθιστόρημα του Ρομπέρτο Μπολάνιο "Οι Άγριοι Ντετέκτιβ" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση Κώστα Αθανασίου, "Το Παγοδρόμιο", το "Φυλαχτό" και το "2666" κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Άγρα σε μετάφραση Κρίτων Ηλιόπουλου.