Η Ελευθερία του Λόγου και η Πολιτική Ορθότητα

 

Έχουμε πολλές φορές πει πως η πανδημία και η κατάσταση μόνιμου εγκλεισμού και αποστασιοποίησης από την ανθρώπινη καθημερινότητα που μας έφερε, εκτός του ότι μας στέρησε το απρόβλεπτο της ζωής και όλα όσα περιλαμβάνει, μας έδωσε και την ευκαιρία και σχεδόν μας ανάγκασε να κάνουμε σκέψεις. Σκέψεις που είτε δεν είχαμε ξανακάνει γιατί δεν είχαμε τον χρόνο, είτε που ελλόχευαν καιρό στο πίσω μέρος του μυαλού μας κι ήρθαν επιτέλους στο προσκήνιο για να τις αντιμετωπίσουμε. Η διαδικασία αυτή έχει διαφορετικό σημείο εκκίνησης για τον καθένα και διαφορετικό ρυθμό. Σε κάποιους μπορεί να έχουν την πρώτη θέση οι προσωπικοί προβληματισμοί, σε κάποιους άλλους οι υπαρξιακοί και σε άλλους οι κοινωνικοί. Ο καθένας κάνει το δικό του ταξίδι βάζοντας τα στάδια της διαδικασίας αυτής με τη σειρά που θέλει αυτός ή το υποσυνείδητό του (που είναι ο πραγματικός μας εαυτός τελικά).

Ένα από τα ερωτήματα που κατέχει μία από τις πρώτες θέσεις συχνότητας εμφάνισης στο μυαλό μας και που είναι και το θέμα αυτού του άρθρου είναι η εξής:

Είμαστε ελεύθεροι;

Οφείλουμε να κάνουμε εξ αρχής δύο διευκρινήσεις: η ερώτηση αυτή δεν περιορίζεται μονάχα στο πλαίσιο της εποχής της πανδημίας, αλλά της ιστορίας του ανθρώπινου γένους εν γένει και δεν υπάγεται στο θρησκευτικό, υπαρξιακό ή μεταφυσικό φάσμα, αλλά στο κοινωνικό και το πολιτικό. Και, φυσικά, στην πιο πρόσφατη τεχνολογική εξέλιξη που έχει καθορίσει για τα καλά πλέον τις ζωές μας και τις συνήθειές μας: στο διαδίκτυο.

Αν συλλογιστούμε το ζήτημα αυτό παραγωγικά θα δούμε πως όλες οι θεωρίες, οι πράξεις, οι ιδέες και τα γεγονότα της ζωής μας είτε περνούν από το διαδίκτυο είτε καταλήγουν εκεί. Η τεχνολογική αυτή εξέλιξη έχει παρεισφρύσει τόσο επιθετικά και ταυτόχρονα ύπουλα στο είναι μας, που πια έχει εδραιωθεί εκεί. Το διαδίκτυο αποτελεί το βασικό μέσο επικοινωνίας, έκφρασης συναισθημάτων και απόψεων της σύγχρονης κοινωνίας.

Ενώ το διαδίκτυο φτιάχτηκε για να ενδυναμώσει ακόμη περισσότερο ένα από τα πιο σημαντικά δικαιώματα του ανθρώπου, την ελευθερία του λόγου, είναι αυτό που σήμερα πιο πολύ από ποτέ άλλοτε, την καταπατά ολοκληρωτικά. Οι κολοσσοί της Υψηλής Τεχνολογίας αποφασίζοντας και διατάζοντας για την λειτουργία των κοινωνικών πλατφορμών τους, λογοκρίνουν οποιαδήποτε άποψη είναι ενάντια σε αυτό που εκείνοι θεωρούν «πολιτικά ορθό» ή σε αυτό που εκείνοι θεωρούν «ασφαλές» για την κοινωνία. Αναρωτιέμαι, αλήθεια, πώς γνωρίζουν με βεβαιότητα τι είναι ασφαλές και ορθό για την κοινωνία και για την υγεία (!) των ανθρώπων και πώς τολμούν να αποκλείουν δημοσιεύσεις ή ακόμα και προφίλ εξαιτίας της έκφρασης μιας λιγότερο επικρατέστερης άποψης σε θέματα και ερωτήματα που ούτε οι ίδιοι δεν γνωρίζουν με βεβαιότητα τις απαντήσεις. Οι διαγραφές και οι «τιμωρίες» των ανθρώπων που δεν συμβαδίζουν με την γνώμη αμφιλεγόμενων ειδικών και πολιτικών (πολιτική που όλο και περισσότερες κυβερνήσεις του κόσμου υιοθετούν σιγά σιγά), φτάνουν από απλούς ασήμαντους πολίτες έως βουλευτές και προέδρους (!) κρατών. Η προσωπική μου εκτίμηση είναι πως οι ενέργειες αυτές είναι κινήσεις απελπισίας που προσπαθούν -εις μάτην- να εμποδίσουν κάτι που πρόκειται να έρθει.

Εμβαθύνοντας στη σκέψη αυτή, παρατηρούμε τον τελευταίο καιρό σε όλο τον κόσμο -με πρωταγωνίστρια για άλλη μια φορά τις ΗΠΑ- πως η ιδεολογία της πολιτικής ορθότητας (political correctness) κάνει την εμφάνισή της σε όλο και περισσότερους τομείς όπως του πολιτισμού, της πολιτικής, της έκφρασης κ.α. Τι είναι, όμως, τελικά η πολιτική ορθότητα;

Κι αυτή όπως και όλες οι ιδεολογίες του κόσμου, θεωρητικά αντικατοπτρίζουν έναν ιδανικό κόσμο - όπου δηλαδή ο καθένας θα λέει το σωστό και δεν θα προσβάλλει κανέναν. Όμως, στην πράξη τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά. Υπέρμαχοι της πολιτικής ορθότητας κυνηγούν την παραμικρή παρέκκλιση μιας εκφρασμένης άποψης, ενός έργου τέχνης ή μιας πολιτικής στάσης από αυτά που εκείνοι θεωρούν σωστά και θεμιτά, για να κατακρίνουν πρόσωπα, να λογοκρίνουν κείμενα και έργα τέχνης, μέχρι και να απαγορεύσουν βιβλία επειδή το περιεχόμενό τους περιλαμβάνει έστω και μία σεξιστική ή ρατσιστική άποψη. Σε τι διαφέρει, λοιπόν, αυτή η πρακτική από την χιτλερική προπαγάνδα της ναζιστικής Γερμανίας κι από τον αυταρχικό κομμουνισμό της Κίνας; Η δική μου απάντηση είναι αυτή: σε τίποτα.

Βεβαίως, δεν υποστηρίζω σε καμία περίπτωση απόψεις που στοχοποιούν και προσβάλουν άλλους ανθρώπους. Όμως, ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράσει την άποψή του κι εμείς έχουμε το δικαίωμα να τον ακούσουμε ή να τον αγνοήσουμε. Είναι τόσο απλό. Υιοθετώντας μια βίαιη και μισαλλόδοξη στάση απέναντι σε διαφορετικές απόψεις οποιασδήποτε μορφής, δεν οδηγεί παρά μόνο στην υιοθέτηση της γελοίας -κατά την γνώμη μου- ιδεολογίας του «πολέμου για την ειρήνη». Με αυτό το σκεπτικό δεν θα καταφέρουμε να ζήσουμε ποτέ αρμονικά κι ίσως να φτάσουμε σε ένα από τα δύο άκρα: είτε θα είμαστε όλοι ίδιοι και βαρετοί είτε θα χωριστούμε σε δύο ομάδες και θα βρισκόμαστε σε μια μόνιμη έχθρα εσαεί.

Η δική μου γνώμη στο ζήτημα της ελευθερίας του λόγου και του ανθρώπου γενικώς στη σύγχρονη -και όχι μόνο- κοινωνία, είναι πως δεν είμαστε ελεύθεροι. Τώρα, περισσότερο από ποτέ. Είμαστε εγκλωβισμένοι στο καβούκι των μεγαθήριων του διαδικτύου, προσπαθώντας να δημιουργήσουμε κόντρες και διενέξεις μεταξύ μας για να νιώσουμε πως υπάρχουμε, πως δεν είμαστε άβουλοι, πως έχουμε άποψη. Κι ενώ γνωρίζουμε πολύ καλά πως αυτό είναι μια ψευδαίσθηση, συνεχίζουμε να το κάνουμε μη θέλοντας να το παραδεχθούμε. Ξεχνάμε πως έχουμε τη δύναμη να αγνοήσουμε οτιδήποτε δεν ταιριάζει με την αισθητική μας και να βαδίσουμε παρακάτω, ανακαλύπτοντας έτσι συνεχώς τον εαυτό μας και διαμορφώνοντας με αυτόν τον τρόπο τον κόσμο που μέσα του θέλουμε να ζούμε.

Ειρήνη για την ειρήνη.

Θανάσης Πάνου